Φιλοσοφία με παιδιά μέσα από εικονογραφημένα παιδικά βιβλία

Ευχαριστίες
Πρόλογος
Εισαγωγή

1ο ΜΕΡΟΣ
Κεφάλαιο 1: Μια υποκειμενική αντίληψη για τον ορισμό της φιλοσοφίας
1.1 Η φιλοσοφία ως γενεσιουργός αιτία, αξιολόγηση και τρόπος ζωής

Κεφάλαιο 2: Εισαγωγή στη φιλοσοφία με/για παιδιά: θεωρητικό–εννοιολογικό πλαίσιο
2.1 Μπορούν τα παιδιά να φιλοσοφήσουν;
2.2 Τι είναι η φιλοσοφία για παιδιά;
2.3 Εξέλιξη της φιλοσοφίας με/για παιδιά
2.4 Τα είδη σκέψης που αναπτύσσει η φιλοσοφία για/με παιδιά
2.5 Τα οφέλη της φιλοσοφίας με/για παιδιά
2.6 Είναι η φιλοσοφία με/για παιδιά αληθινή φιλοσοφία;

Κεφάλαιο 3: Φιλοσοφία με παιδιά μέσα από εικονογραφημένα παιδικά βιβλία: θεωρητική τεκμηρίωση
3.1 Γιατί τα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία είναι κατάλληλα ερεθίσματα για φιλοσοφία με παιδιά;
3.2 Κριτήρια επιλογής εικονογραφημένων βιβλίων
3.2.1 Το κριτήριο της έλξης
3.2.2 Το κριτήριο της αφηγηματικότητας
3.3 Τα επιμέρους χαρακτηριστικά των εικονογραφημένων βιβλίων και η φιλοσοφική τους χρήση
3.3.1 Η εικονογράφηση
3.3.1.1 Η χρήση των γραμμών και των σχημάτων και η διευθέτηση της εικόνας στη σελίδα
3.3.1.2 Η χρήση των χρωμάτων
3.3.1.3 Οι λεπτομέρειες της εικόνας
3.3.2 Το κείμενο
3.3.2.1 Ο ρόλος των ρητών και των σιωπηρών ερωτήσεων στο κείμενο
3.3.3 Συνδυασμός εικόνας και κειμένου

2ο ΜΕΡΟΣ
Κεφάλαιο 4: Δημιουργία κοινότητας έρευνας και η σημασία της προσεκτικής ακρόασης: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
4.1 Δημιουργία κοινότητας έρευνας
4.2 Η σημασία της προσεκτικής ακρόασης
4.3 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Κεφάλαιο 5: Τα εργαλεία του φιλοσόφου στα χέρια του εκπαιδευτικού που κάνει φιλοσοφία με παιδιά
5.1 Τα είδη συλλογισμού
5.1.1 Παραγωγικός συλλογισμός
5.1.2 Επαγωγικός συλλογισμός
5.1.3 Αναλογικός συλλογισμός
5.1.4 Απαγωγικός συλλογισμός
5.1.5 Πιθανολογικός – Υποθετικο-παραγωγικός συλλογισμός
5.1.6 Διαλεκτική σκέψη
5.2 Εντοπίζοντας λάθη στους συλλογισμούς (λογικές πλάνες)
5.2.1 Πλάνες ανακολουθίας (Νon Sequitur)
5.2.2 Πλάνη αμφισημίας
5.2.3 Έκκληση στην Αρχή (Appeal to Authority)
5.2.4 Ad Hominem
5.2.5 Έκκληση στην αμάθεια
5.2.6 Έκκληση στο συναίσθημα
5.2.7 Πλάνες γενίκευσης – έκκληση της πλειοψηφίας
5.2.8 Πλάνη της ολισθηρής πλαγιάς (the slippery slope fallacy)
5.2.9 Πλάνη του ψευδούς διλήμματος
5.2.10 Πλάνη της ψευδούς αιτίας (Post hoc ergo propter hoc)
5.2.11 Πλάνες αντιπερισπασμού
5.2.12 Κυκλικός συλλογισμός–επιχείρημα
5.3 Παραδείγματα χρήσης εικονογραφημένων βιβλίων για την κατανόηση των λογικών σφαλμάτων από τα παιδιά
5.4 Tα φιλοσοφικά εργαλεία στα χέρια του εκπαιδευτικού
5.4.1 Ανάλυση και σύγκριση εννοιών
5.4.2 Ηθικά διλήμματα
5.4.3 Πειραματικά Σενάρια
5.4.4 Χαρτογράφηση επιχειρημάτων
5.4.5 Μεταγνωστικές στρατηγικές

Κεφάλαιο 6: Τα είδη των ερωτήσεων στη φιλοσοφία με παιδιά
6.1 Η ερώτηση και η σημασία της στη φιλοσοφία με παιδιά
6.2 Τα είδη των ερωτήσεων που ευνοούν τη φιλοσοφική αναζήτηση
6.3 Παραδείγματα ερωτήσεων που βοηθούν τα παιδιά να διατυπώσουν ερωτήματα και να αναπτύξουν διαφορετικά είδη σκέψης
6.4 Η ευελιξία των εκπαιδευτικών και οι ερωτήσεις επέκτασης (follow up)
6.4.1 Ερωτήσεις επέκτασης: Το παράδειγμα του ασχημόπαπου
6.5 Διδακτικές προσεγγίσεις των ερωτήσεων
6.5.1 Αντιμετωπίζοντας τις ερωτήσεις ως ευκαιρία παιχνιδιού
6.5.1.1 Το ζάρι με τις ερωτήσεις
6.5.1.2 Μετατρέποντας τις ερωτήσεις σε «ρουτίνα» και «τρόπο ζωής»
6.5.1.3 Βάζα – Καλάθια – Κουτιά ερωτήσεων
6.5.1.4 Η «ώρα/μέρα» των αναπάντητων ερωτήσεων
6.5.1.5 Ο τοίχος είχε…τις δικές του ερωτήσεις!

Κεφάλαιο 7: Φιλοσοφία με παιδιά μέσα από εικονογραφημένα βιβλία
7.1 Μέθοδοι φιλοσοφίας με παιδιά με χρήση εικονογραφημένων βιβλίων
7.2 Φιλοσοφώντας με εικονογραφημένα βιβλία με οργανωμένο τρόπο
7.2.1 Φιλοσοφώντας με παιδικά εικονογραφημένα βιβλία
7.2.2 Φιλοσοφώντας με ένα αυτοτελές απόσπασμα βιβλίου
7.2.3 Φιλοσοφώντας με ερέθισμα μια εικόνα από ένα βιβλίο
7.2.4 Φιλοσοφώντας με εικονογραφημένα βιβλία χωρίς λέξεις (wordless)

Κεφάλαιο 8: Μεθοδολογία δημιουργίας δραστηριοτήτων με φιλοσοφικές προεκτάσεις με αφορμή τα εικονογραφημένα βιβλία
8.1 Δραστηριότητες επέκτασης (follow-up) με φιλοσοφικές προεκτάσεις
8.2 Προϋποθέσεις
8.3 Φιλοσοφική ανάγνωση των εικονογραφημένων βιβλίων
8.4 Οργάνωση ενδεικτικών δραστηριοτήτων που προωθούν το φιλοσοφείν
8.4.1 Οι ζωγραφιές και τα κολλάζ ως μέσο απεικόνισης των σκέψεων των παιδιών
8.4.2 Οι παρουσιάσεις των έργων των παιδιών στην ολομέλεια
8.4.3 Η χρήση διαγραμμάτων και σχηματικών τρόπων απεικόνισης πληροφοριών (mind maps)
8.4.4 Η χρήση των διαγραμμάτων Venn
8.4.5 Η χρήση των πινάκων
8.4.6 Διλήμματα και κινητικές δραστηριότητες
8.5 Παραδείγματα δραστηριοτήτων με φιλοσοφικές προεκτάσεις μέσα από τη σχολική τάξη
8.5.1 Το παράδειγμα με τα αδέσποτα ζώα
8.5.2 Το παράδειγμα του ασχημόπαπου

Κεφάλαιο 9: Δημιουργώντας ρουτίνες φιλοσοφικών συζητήσεων με ερέθισμα τα εικονογραφημένα βιβλία: Η λειτουργία δανειστικής βιβλιοθήκης ως ευκαιρία για φιλοσοφία με παιδιά
9.1 Δανειστική βιβλιοθήκη και φιλοσοφικές αναζητήσεις
9.2 Η διαδικασία του δανεισμού και η παρείσφρηση του φιλοσοφείν
9.3 Παραδείγματα φιλοσοφείν μέσα από τη δανειστική βιβλιοθήκη
9.3.1 Ο μάγος του Οζ
9.3.2 Ο Χιονάνθρωπος που δεν ήθελε να λιώσει (Μάνος Κοντολέων / Εκδόσεις Πατάκη)
9.3.3 Μια ανάποδη μέρα (Frann Preston Gannon / Εκδόσεις Μεταίχμιο)
9.4 Παραδείγματα φιλοσοφείν μέσα από συγκρίσεις διαφορετικών αισθητικών προσεγγίσεων των βιβλίων

3ο ΜΕΡΟΣ
Κεφάλαιο 10: Το ψάρι που το λέγανε Ουράνιο Τόξο του Marcus Pfister
10.1 Υπόθεση του βιβλίου και κριτήρια επιλογής
10.2 Περαιτέρω ανάλυση του βιβλίου και οι χαρακτήρες του βιβλίου
10.2.1 Το ψάρι Ουράνιο Τόξο
10.2.2 Το σοφό χταπόδι
10.2.3 Το μικρό ψαράκι
10.2.4 Τα ψάρια του βυθού
10.2.5 Τα κύματα
10.3 Φιλοσοφικές έννοιες και ερωτήσεις που αναδύονται με βάση το παραμύθι
10.4 Ενδεικτικές δραστηριότητες με φιλοσοφικές προεκτάσεις
10.4.1 Αν ήσουν το χταπόδι τι συμβουλή θα έδινες στο ψαράκι;
10.4.2 Αν ήσουν το Ουράνιο Τόξο, θα έδινες τα λέπια σου;
10.4.3 Τι είπαν τα κύματα;
10.4.4 Φτιάχνουμε το πιο ωραίο ψάρι του βυθού
10.4.5 Κόκκινη κάρτα! Τι κάνει κάποιον να είναι σοφός;
10.4.6 Η χαρά της προσφοράς (τι μπορούμε να προσφέρουμε και τι όχι;)
10.4.7 Όμορφες πέτρες
10.4.8 Όμορφα κολλάζ
10.4.9 Όμορφοι άνθρωποι ζωγραφιστοί
10.4.10 Όμορφα πράγματα
10.4.11 Περηφάνια… χωρίς προκατάληψη!
10.4.12 Εγωιστής ή όχι;
10.4.13 Ίδια ή διαφορετικά
10.4.14 Είναι το ψάρι Ουράνιο Τόξο, ψάρι ουρά- νιο τόξο; Χρήση των διαγραμμάτων Venn
10.4.15 My precious!
10.4.16 Πολύτιμα διλήμματα
10.4.17 Διαγωνισμός–Ψηφοφορία πολύτιμων χαρακτηριστικών
10.4.18 Παιχνίδια στον καθρέφτη

Κεφάλαιο 11: Στη χώρα των τεράτων του Maurice Sendak
11.1 Υπόθεση του βιβλίου και κριτήρια επιλογής
11.2 Περαιτέρω ανάλυση του βιβλίου με έμφαση στις εικόνες
11.3 Φιλοσοφικές έννοιες και ερωτήσεις που αναδύονται από το παραμύθι
11.4 Ενδεικτικές δραστηριότητες με φιλοσοφικές προεκτάσεις
11.4.1 Ζωγραφίζουμε τις πιο μεγάλες αταξίες ή ζημιές μας
11.4.2 Τα «ζημιάρικα» πειράματα του Piaget
11.4.3 Η πυραμίδα των μικρών και των μεγάλων τιμωριών
11.4.4 Οδηγός αποφυγής τιμωριών
11.4.5 Μεταμόρφωση: σε τι κοστούμι θα ήθελες να μπεις;
11.4.6 Το δωμάτιό μου μεταμορφώνεται σε…
11.4.7 Τι κάνει κάποιον να είναι τέρας;
11.4.8 Κατασκευή τεράτων
11.4.9 H ταυτότητα των τεράτων
11.4.10 Ελευθερώνουμε το τέρας μέσα μας σε μια πομπή
11.4.11 Είναι όλα τα τέρατα «τέρατα»;
11.4.12 Σημεία και τέρατα…
11.4.13 Σε αγαπάμε τόσο! Θα σε φάμε!
11.4.14 Where the Wild Things Are: βιβλίο και ταινία
11.4.15 Αν η/ο κυρία/κύριος της τάξης μου ήταν τέρας, πώς θα ήταν;
11.4.16 Λέμε τα όνειρά μας!
11.4.17 Τρομακτικές εικόνες
11.4.18 Φαντάζομαι τον διάλογο του Μαξ με τη μαμά του μετά από όταν έφαγε το βραδινό του φαγητό
11.4.19 Πώς δείχνουμε τη φροντίδα μας σε κάποιον;
11.4.20 Είναι τα τέρατα φίλοι του Μαξ;
11.4.21 Απαγορεύεται ή όχι;
11.4.22 Κουίζ: Επιτρέπεται ή απαγορεύεται;

Κεφάλαιο 12: Πετρόσουπα του Jon J. Muth
12.1 Υπόθεση του βιβλίου και κριτήρια επιλογής
12.2 Περαιτέρω ανάλυση του βιβλίου και φιλοσοφικές έννοιες που αναπτύσσονται
12.3 Φιλοσοφικές έννοιες και ερωτήσεις που αναδύονται με βάση το παραμύθι
12.4 Ενδεικτικές δραστηριότητες με φιλοσοφικές προεκτάσεις
12.4.1 Αναπαράσταση του παραμυθιού: Φτιάχνοντας τη δική μας πετρόσουπα (ή άλλο είδος σούπας)!
12.4.2 Η συνταγή της ευτυχίας
12.4.3 Η γωνιά της προσφοράς
12.4.4 Δανειστική βιβλιοθήκη και παιγνιοθήκη
12.4.5 Προσφέρουμε σε όσους χρειάζονται
12.4.6 Εσύ τι θα έδινες;
12.4.7 Μαθαίνω να μοιράζομαι με τους άλλους
12.4.8 Μοιραζόμαστε;
12.4.9 Μπορώ/Είναι σωστό να μοιραστώ…
12.4.10 Πράξεις προσφοράς
12.4.11 Τα δώρα των καλόγερων στους κάτοικους του χωριού
12.4.12 Ανοιχτό–κλειστό
12.4.13 Φανταστικές σούπες
12.4.14 Πότε λέμε ευχαριστώ; Ζωγραφίζουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ
12.4.15 Η λίστα με τα ευχαριστώ
12.4.16 Λέγοντας ευχαριστώ κάθε μέρα
12.4.17 Πότε δίνουμε συγχαρητήρια;
12.4.18 Σοφοί στη σειρά
12.4.19 Η ιστορία του σοφού βασιλιά Σολομώντα (Βίβλος)
12.4.20 Δημιουργώντας στο σχολείο μια «μέρα σούπας»
12.4.21 Τα απλά πράγματα
12.4.22 Πέντε λεπτά απλών πραγμάτων
12.4.23 Το δέντρο της αυλής μας
12.4.24 Μαθαίνουμε να προσφέρουμε και να συνεργαζόμαστε
12.4.25 Είμαι ευτυχισμένος όταν…
12.4.26 Χαρούμενα παιχνίδια
12.4.27 Τα λουλούδια με τις λέξεις που μας κάνουν χαρούμενους
12.4.28 Το κουτί της ευτυχίας
12.4.29 Ο χορός της ευτυχίας

Κεφάλαιο 13: Οι τρεις ληστές του Tomi Ungerer
13.1 Κριτήρια επιλογής του εικονογραφημένου βιβλίου
13.2 Η περίληψη του βιβλίου
13.3 Φιλοσοφικές έννοιες και ερωτήσεις που αναδύονται με βάση το παραμύθι
13.4 Ενδεικτικές δραστηριότητες με φιλοσοφικές προεκτάσεις
13.4.1 Είναι αυτή η ιστορία τρομακτική; Ερωτήσεις πριν και μετά την ανάγνωση
13.4.2 Καλές και κακές πράξεις
13.4.3 Τι κάνει κάποιον να είναι καλός/κακός άνθρωπος;
13.4.4 Οι τρεις ληστές συναντούν τον Ρομπέν των δασών και/ή τους δυο ληστές δίπλα στο σταυρό του Χριστού
13.4.5 Το σεντούκι με τα κλοπιμαία
13.4.6 Είμαι πλούσιος σε…
13.4.7 Εκτιμώντας τα καλά πράγματα στη ζωή
13.4.8 Ο κλέψας, του κλέψαντος
13.4.9 Μια αγαθοεργία την ημέρα το κακό το κάνει πέρα…
13.4.10 Μετατρέποντας τις κακές πράξεις σε καλές
13.4.11 Ποιοι χρειάζονται φροντίδα;
13.4.12 Ποιοι βοηθούν, ποιους και πώς;
13.4.13 Τυχερά και άτυχα παιδιά
13.4.14 Τυχεροί ή όχι;
13.4.15 Οι πόρτες που σταματούν τους κλέφτες
13.4.16 Κλοπή ή όχι;
13.4.17 Δίκαιο, άδικο ή αδιάφορο;
13.4.18 Κλέφτες και αστυνόμοι

Κεφάλαιο 14: Η Αναζήτηση του Aaron Becker
14.1 Υπόθεση του βιβλίου και κριτήρια επιλογής
14.2 Ο τίτλος και το εξώφυλλο του βιβλίου
14.3 Φιλοσοφώντας με τις εικόνες του βιβλίου
14.4 Φιλοσοφικές έννοιες που αναδύονται από το βιβλίο
14.5 Ενδεικτικές δραστηριότητες με φιλοσοφικές προεκτάσεις
14.5.1 Αν είχες τους μαγικούς μαρκαδόρους, τι θα ζωγράφιζες και γιατί;
14.5.2 Η δύναμη των χρωμάτων
14.5.3 Μαγικοί κόσμοι
14.5.4 Εισιτήρια για τους μαγικούς κόσμους
14.5.5 Κυνήγι θησαυρού
14.5.6 Μαγικοί χάρτες και αναζητήσεις
14.5.7 Πραγματικό ή φανταστικό;
14.5.8 Παιχνίδια φαντασίας και χαλάρωσης
14.5.9 Γινόμαστε ουράνια τόξα
14.5.10 Είναι τα πράγματα πάντα όπως φαίνονται;
14.5.11 Αλήθεια ή λάθος
14.5.12 Είναι δυνατό;
14.5.13 Πιθανό ή απίθανο κουίζ;

4ο ΜΕΡΟΣ
Κεφάλαιο 15: Φιλοσοφώντας με το βιβλίο Ερωτευμένος βάτραχος του Max Velthuijs
15.1 Η υπόθεση του βιβλίου και η διαδικασία ανάγνωσης
15.2 Τα πρώτα ερωτήματα των παιδιών και η ψηφοφορία
15.3 Οι διάλογοι μεταξύ των παιδιών
15.4 Περαιτέρω ανάλυση των διαλόγων μεταξύ των παιδιών
15.5 Φιλοσοφικές έννοιες που προέκυψαν μέσα από τις ερωτήσεις των παιδιών
15.6 Φιλοσοφικές διευκρινήσεις μεταξύ των παιδιών
15.7 Παρεμβάσεις ή μη του εκπαιδευτικού ως συντονιστή του διαλόγου
15.8 Δραστηριότητες Επέκτασης (Follow up)
15.8.1 Καρδιές γεμάτες αγάπη
15.8.2 Τι είναι αγάπη;
15.8.3 Μουσική και αγάπη

Κεφάλαιο 16: Φιλοσοφώντας με το βιβλίο Η άψογη Ισαβέλα του Tony Ross
16.1 Η υπόθεση του βιβλίου και η διαδικασία ανάγνωσης
16.2 Πρώτη συζήτηση των παιδιών με βάση το εξώφυλλο και τον τίτλο του βιβλίου
16.3 Οι πρώτες εντυπώσεις των παιδιών μετά την ανάγνωση
16.4 Διάλογος μετά την ανάγνωση του παραμυθιού
16.5 Περαιτέρω ανάλυση των διαλόγων των παιδιών
16.6 Παρεμβάσεις ή μη του εκπαιδευτικού
16.7 Δραστηριότητες επέκτασης
16.7.1 Η τέλεια ζωγραφιά: ζωγραφίζοντας το τέλειο
16.7.2 Η τέλεια κίνηση

Κεφάλαιο 17: Φιλοσοφώντας με το βιβλίο Πέντε λεπτά ηρεμίας του Jill Murphy
17.1 Η υπόθεση του βιβλίου και η διαδικασία ανάγνωσης
17.2 Απόσπασμα διαλόγου μεταξύ των παιδιών
17.3 Ανάλυση του διαλόγου
17.3 Φιλοσοφικές έννοιες που προέκυψαν
17.4 Παρεμβάσεις ή μη του εκπαιδευτικού ως συντονιστή του διαλόγου
17.5 Δραστηριότητες επέκτασης
17.5.1 Ζωγραφίζοντας τα πέντε λεπτά ηρεμίας της δικής μου μαμάς
17.5.2 Τελικά…ποιες είναι οι δουλειές του σπιτιού;
17.5.3 Αναπαράσταση ενός νοικοκυριού. Μια μέρα με πλύσιμο και μια μέρα με γιορτή

Κεφάλαιο 18: Φιλοσοφώντας με το βιβλίο Συγνωμομηχανή του Κώστα Χαραλά
18.1 Η υπόθεση του βιβλίου και η διαδικασία ανάγνωσης
18.2 Τα ερωτήματα των παιδιών
18.3 Οι διάλογοι των παιδιών
18.4 Ανάλυση των διαλόγων των παιδιών
18.5 Φιλοσοφικές έννοιες που αναδύθηκαν από το διάλογο των παιδιών
18.6 Δραστηριότητες επέκτασης
18.6.1 Φτιάχνουμε τη δική μας συγνωμομηχανή
18.6.2 Συνέντευξη με τον συγγραφέα: Τι ερωτήσεις θα του κάνουμε όταν μας επισκεφτεί;
18.6.3 Η συγγνώμη σε άλλες γλώσσες
18.6.4 Εργαστήριο με την αυτοσχέδια συγγνωμομηχανή και τον συγγραφέα
18.7 Παρεμβάσεις ή μη των εκπαιδευτικών

Κεφάλαιο 19: Φιλοσοφώντας με το βιβλίο Το κάτι άλλο της Cathryn Cave
19.1 Η υπόθεση του βιβλίου και η διαδικασία ανάγνωσης
19.2 Οι πρώτες εντυπώσεις των παιδιών
19.3 Οι ερωτήσεις των παιδιών
19.4 Διάλογοι μεταξύ των παιδιών
19.5 Ανάλυση των διαλόγων
19.6 Φιλοσοφικές έννοιες που προέκυψαν μέσα από τις ερωτήσεις των παιδιών
19.7 Παρεμβάσεις ή μη του εκπαιδευτικού
19.8 Δραστηριότητες επέκτασης
19.8.1 Ο παραγκωνισμένος
19.8.2 Ίδιοι διαφορετικοί
19.8.3 Διλήμματα

Αντί επιλόγου

Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση βιβλιογραφία
Πηγές – εικονογραφημένα βιβλία που αναφέρονται στο παρόν βιβλίο
Παράρτημα
Σημαντικότερες πηγές αναζήτησης υλικού και περαιτέρω πλη- ροφοριών για τη φιλοσοφία με παιδιά στο διαδίκτυο
Σημειώσεις